میراث ماندگار؛ گنجینه‌ای از هنر دست بلوچ در دل کویر ؛
فرش بلوچی: تاریخ، رنگ، هویت؛ روایت دست‌ها
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی تفنان ما،فرش بلوچی، نه‌تنها یک زیرانداز، بلکه گنجینه‌ای از تاریخ، فرهنگ، هنر و هویت مردم بلوچ است که قرن‌هاست در دل کویرهای پهناور سیستان و بلوچستان، با دستان هنرمند زنان بلوچ، تاروپود می‌یابد. این هنر اصیل که ریشه در سنت‌ها و باورهای عمیق این منطقه دارد، با طرح‌ها و رنگ‌های منحصربه‌فرد خود، داستان‌هایی از زندگی، طبیعت و معنویت را روایت می‌کند. در این گزارش، با نگاهی به تاریخچه غنی فرش بلوچی و گفتگو با کارشناسان میراث‌فرهنگی، به ابعاد مختلف این هنر ماندگار می‌پردازیم.
تاریخچه فرش بلوچی: از نیاز تا هنر هویت‌بخش
تاریخچه دقیق پیدایش فرش بلوچی به‌درستی مشخص نیست، اما شواهد و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بافت فرش در میان عشایر و روستاییان بلوچ، ریشه‌ای کهن دارد و از دیرباز، هم به‌عنوان یک نیاز اساسی برای زندگی در شرایط سخت آب‌وهوایی منطقه (پوششی برای کف، عایق سرما و گرما) و هم به‌عنوان ابزاری برای نمایش ذوق و هنر زنان بلوچ، موردتوجه بوده است.
درگذشته، مواد اولیه فرش بلوچی عمدتاً از پشم گوسفندان خود بلوچ‌ها تأمین می‌شد. پشم گوسفندان بلوچ، به دلیل تغذیه از گیاهان متنوع منطقه، دارای کیفیتی خاص و رنگ‌پذیری عالی بود. رنگ‌های مورداستفاده در فرش بلوچی نیز عمدتاً از مواد طبیعی و گیاهی استخراج می‌شدند؛ رنگ‌هایی چون قرمز (از روناس و پوست انار)، آبی (از گیاه نیلا)، سبز (از برگ درختان)، زرد (از زعفران و گل زرد)، قهوه‌ای و مشکی (از پوست گردو و دندانه). این رنگ‌های طبیعی، علاوه بر زیبایی خیره‌کننده، دارای دوام و ماندگاری بالایی هستند که به فرش بلوچی جلوه‌ای خاص می‌بخشند.
طرح‌ها و نقوش فرش بلوچی نیز از ویژگی‌های بارز آن است. این نقوش که اغلب به‌صورت ذهنی و بدون نقشه از پیش تعیین شده توسط بافندگان اجرا می‌شوند، بازتابی از جهان‌بینی، طبیعت اطراف، و باورهای مذهبی و فرهنگی مردم بلوچ هستند. نقوشی چون "شانه" (که نمادی از شانه‌زدن و آراستگی است)، "لچک" (که به معنی سربند زنان بلوچ است)،شتر(نمادی از زندگی عشایری و سفر)، "گل" (با الهام از طبیعت)، و نقوش هندسی پیچیده، از رایج‌ترین طرح‌ها در فرش بلوچی محسوب می‌شوند. هر نقش، معنا و مفهوم خاص خود را دارد و گاهی می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت اجتماعی، اعتقادات یا حتی آرزوهای بافنده باشد.
فرش بلوچی، شناسنامه فرهنگی ماست
یونس میربلوچزهی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان تفتان در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی تفتان ما،بیان کرد:یونس میربلوچزهی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان تفتان، با اشاره به اهمیت فرش بلوچی به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین میراث ناملموس و ملموس منطقه، بیان داشت: "فرش بلوچی صرفاً یک کالا یا زیرانداز نیست؛ این فرش، شناسنامه فرهنگی و هنری مردم بلوچ است. هر گروهی که بر تاروپود آن زده می‌شود، بخشی از تاریخ، فرهنگ، باورها و حتی زندگی روزمره مردمان این دیار را در خود جای‌داده است.
وی افزود: متأسفانه، در سال‌های اخیر، به دلایل مختلفی از جمله تغییر سبک زندگی، مهاجرت از روستاها به شهرها، و نبود حمایت‌های کافی، شاهد کاهش تعداد بافندگان حرفه‌ای و همچنین تغییراتی در کیفیت مواد اولیه و اصالت طرح‌ها بوده‌ایم. اما همچنان، تلاش‌های ارزشمندی برای حفظ و احیای این هنر در جریان است. اداره میراث‌فرهنگی شهرستان تفتان، با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، حمایت از بافندگان، و تلاش برای ثبت ملی طرح‌ها و نقوش، در صدد است تا این میراث گران‌بها را از گزند فراموشی نجات دهد.
میربلوچزهی بر اهمیت آموزش نسل جوان تأکید کرد و گفت: باید این هنر را به نسل‌های بعدی منتقل کنیم. آموزش طرح‌ها و نقوش اصیل، آشنایی با مواد و رنگ‌های طبیعی، و درک عمیق از مفاهیم فرهنگی پشت این نقوش، امری ضروری است. همچنین، بازاریابی مناسب و ایجاد فرصت‌های اقتصادی پایدار برای بافندگان، می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای ادامه این حرفه باشد.
گفتگو با جواد جمشیدزهی، کارشناس میراث‌فرهنگی و پژوهشگر هنر بلوچ:
نقوش فرش بلوچی، زبانی جهانی است
جواد جمشیدزهی، کارشناس میراث‌فرهنگی و پژوهشگر هنر بلوچ، در خصوص ویژگی‌های منحصربه‌فرد فرش بلوچی اظهار کرد: آنچه فرش بلوچی را از سایر فرش‌های منطقه متمایز می‌کند، اصالت، سادگی در عین پیچیدگی، و استفاده از رنگ‌های طبیعی و نقوش ذهنی است.
بافندگان بلوچ، بدون اتکا به نقشه، با خلاقیت و ذوق سرشار خود، طرح‌هایی خلق می‌کنند که هر کدام دنیایی از معنا را در خود نهفته دارند. این نقوش، در واقع یک‌زبان بصری هستند که در طول قرن‌ها تکامل‌یافته و در سراسر منطقه بلوچستان، با تفاوت‌های جزئی، مشترک هستند.
وی به اهمیت ثبت جهانی فرش بلوچی اشاره کرد و گفت: فرش بلوچی، پتانسیل بالایی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو دارد. این هنر، نه‌تنها برای ایران، بلکه برای کل بشریت ارزشمند است. اما برای رسیدن به این هدف، نیازمند تلاش‌های مستمر در زمینه پژوهش، مستندسازی، حفظ اصالت طرح‌ها و نقوش، و همچنین معرفی جهانی این هنر هستیم.
جمشیدزهی با تأکید بر لزوم توجه به جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی فرش بلوچی، افزود: بافت فرش، برای بسیاری از زنان بلوچ، منبع درآمد اصلی و عاملی برای استقلال اقتصادی است. حمایت از این بخش، به معنای حمایت از خانواده‌ها، حفظ سنت‌ها و جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه است. باید بتوانیم با ایجاد نمانام‌های معتبر و بازارهای پایدار، ارزش واقعی این هنر را به مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی شناسانیم.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
فرش بلوچی امروز با چالش‌های متعددی روبروست؛ از رقابت با فرش‌های ماشینی و ارزان‌قیمت، تا نبود حمایت‌های کافی در زمینه تأمین مواد اولیه باکیفیت، آموزش، و بازاریابی. بااین‌حال، امیدها برای احیای این هنر اصیل همچنان زنده است. تلاش‌های اداره میراث‌فرهنگی، همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد، و علاقه روزافزون به هنرهای دستی و اصیل، می‌تواند افق روشنی را برای فرش بلوچی ترسیم کند.
نتیجه‌گیری:
فرش بلوچی، بیش از آنکه یک محصول صرفاً اقتصادی باشد، نمادی از هویت، تاریخ و روحیه مقاوم مردم بلوچ است. حفظ، احیا و معرفی این شاهکار هنری، مسئولیتی همگانی است که نیازمند همکاری دولت، مردم، و علاقه‌مندان به میراث‌فرهنگی است تا این گنجینه رنگ و نقش، برای نسل‌های آینده نیز به یادگار بماند.
انتهای خبر/
تاریخچه فرش بلوچی: از نیاز تا هنر هویت‌بخش
تاریخچه دقیق پیدایش فرش بلوچی به‌درستی مشخص نیست، اما شواهد و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بافت فرش در میان عشایر و روستاییان بلوچ، ریشه‌ای کهن دارد و از دیرباز، هم به‌عنوان یک نیاز اساسی برای زندگی در شرایط سخت آب‌وهوایی منطقه (پوششی برای کف، عایق سرما و گرما) و هم به‌عنوان ابزاری برای نمایش ذوق و هنر زنان بلوچ، موردتوجه بوده است.
درگذشته، مواد اولیه فرش بلوچی عمدتاً از پشم گوسفندان خود بلوچ‌ها تأمین می‌شد. پشم گوسفندان بلوچ، به دلیل تغذیه از گیاهان متنوع منطقه، دارای کیفیتی خاص و رنگ‌پذیری عالی بود. رنگ‌های مورداستفاده در فرش بلوچی نیز عمدتاً از مواد طبیعی و گیاهی استخراج می‌شدند؛ رنگ‌هایی چون قرمز (از روناس و پوست انار)، آبی (از گیاه نیلا)، سبز (از برگ درختان)، زرد (از زعفران و گل زرد)، قهوه‌ای و مشکی (از پوست گردو و دندانه). این رنگ‌های طبیعی، علاوه بر زیبایی خیره‌کننده، دارای دوام و ماندگاری بالایی هستند که به فرش بلوچی جلوه‌ای خاص می‌بخشند.
طرح‌ها و نقوش فرش بلوچی نیز از ویژگی‌های بارز آن است. این نقوش که اغلب به‌صورت ذهنی و بدون نقشه از پیش تعیین شده توسط بافندگان اجرا می‌شوند، بازتابی از جهان‌بینی، طبیعت اطراف، و باورهای مذهبی و فرهنگی مردم بلوچ هستند. نقوشی چون "شانه" (که نمادی از شانه‌زدن و آراستگی است)، "لچک" (که به معنی سربند زنان بلوچ است)،شتر(نمادی از زندگی عشایری و سفر)، "گل" (با الهام از طبیعت)، و نقوش هندسی پیچیده، از رایج‌ترین طرح‌ها در فرش بلوچی محسوب می‌شوند. هر نقش، معنا و مفهوم خاص خود را دارد و گاهی می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت اجتماعی، اعتقادات یا حتی آرزوهای بافنده باشد.
فرش بلوچی، شناسنامه فرهنگی ماست
یونس میربلوچزهی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان تفتان در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی تفتان ما،بیان کرد:یونس میربلوچزهی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان تفتان، با اشاره به اهمیت فرش بلوچی به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین میراث ناملموس و ملموس منطقه، بیان داشت: "فرش بلوچی صرفاً یک کالا یا زیرانداز نیست؛ این فرش، شناسنامه فرهنگی و هنری مردم بلوچ است. هر گروهی که بر تاروپود آن زده می‌شود، بخشی از تاریخ، فرهنگ، باورها و حتی زندگی روزمره مردمان این دیار را در خود جای‌داده است.
وی افزود: متأسفانه، در سال‌های اخیر، به دلایل مختلفی از جمله تغییر سبک زندگی، مهاجرت از روستاها به شهرها، و نبود حمایت‌های کافی، شاهد کاهش تعداد بافندگان حرفه‌ای و همچنین تغییراتی در کیفیت مواد اولیه و اصالت طرح‌ها بوده‌ایم. اما همچنان، تلاش‌های ارزشمندی برای حفظ و احیای این هنر در جریان است. اداره میراث‌فرهنگی شهرستان تفتان، با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، حمایت از بافندگان، و تلاش برای ثبت ملی طرح‌ها و نقوش، در صدد است تا این میراث گران‌بها را از گزند فراموشی نجات دهد.
میربلوچزهی بر اهمیت آموزش نسل جوان تأکید کرد و گفت: باید این هنر را به نسل‌های بعدی منتقل کنیم. آموزش طرح‌ها و نقوش اصیل، آشنایی با مواد و رنگ‌های طبیعی، و درک عمیق از مفاهیم فرهنگی پشت این نقوش، امری ضروری است. همچنین، بازاریابی مناسب و ایجاد فرصت‌های اقتصادی پایدار برای بافندگان، می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای ادامه این حرفه باشد.
گفتگو با جواد جمشیدزهی، کارشناس میراث‌فرهنگی و پژوهشگر هنر بلوچ:
نقوش فرش بلوچی، زبانی جهانی است
جواد جمشیدزهی، کارشناس میراث‌فرهنگی و پژوهشگر هنر بلوچ، در خصوص ویژگی‌های منحصربه‌فرد فرش بلوچی اظهار کرد: آنچه فرش بلوچی را از سایر فرش‌های منطقه متمایز می‌کند، اصالت، سادگی در عین پیچیدگی، و استفاده از رنگ‌های طبیعی و نقوش ذهنی است.
بافندگان بلوچ، بدون اتکا به نقشه، با خلاقیت و ذوق سرشار خود، طرح‌هایی خلق می‌کنند که هر کدام دنیایی از معنا را در خود نهفته دارند. این نقوش، در واقع یک‌زبان بصری هستند که در طول قرن‌ها تکامل‌یافته و در سراسر منطقه بلوچستان، با تفاوت‌های جزئی، مشترک هستند.
وی به اهمیت ثبت جهانی فرش بلوچی اشاره کرد و گفت: فرش بلوچی، پتانسیل بالایی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو دارد. این هنر، نه‌تنها برای ایران، بلکه برای کل بشریت ارزشمند است. اما برای رسیدن به این هدف، نیازمند تلاش‌های مستمر در زمینه پژوهش، مستندسازی، حفظ اصالت طرح‌ها و نقوش، و همچنین معرفی جهانی این هنر هستیم.
جمشیدزهی با تأکید بر لزوم توجه به جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی فرش بلوچی، افزود: بافت فرش، برای بسیاری از زنان بلوچ، منبع درآمد اصلی و عاملی برای استقلال اقتصادی است. حمایت از این بخش، به معنای حمایت از خانواده‌ها، حفظ سنت‌ها و جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه است. باید بتوانیم با ایجاد نمانام‌های معتبر و بازارهای پایدار، ارزش واقعی این هنر را به مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی شناسانیم.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
فرش بلوچی امروز با چالش‌های متعددی روبروست؛ از رقابت با فرش‌های ماشینی و ارزان‌قیمت، تا نبود حمایت‌های کافی در زمینه تأمین مواد اولیه باکیفیت، آموزش، و بازاریابی. بااین‌حال، امیدها برای احیای این هنر اصیل همچنان زنده است. تلاش‌های اداره میراث‌فرهنگی، همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد، و علاقه روزافزون به هنرهای دستی و اصیل، می‌تواند افق روشنی را برای فرش بلوچی ترسیم کند.
نتیجه‌گیری:
فرش بلوچی، بیش از آنکه یک محصول صرفاً اقتصادی باشد، نمادی از هویت، تاریخ و روحیه مقاوم مردم بلوچ است. حفظ، احیا و معرفی این شاهکار هنری، مسئولیتی همگانی است که نیازمند همکاری دولت، مردم، و علاقه‌مندان به میراث‌فرهنگی است تا این گنجینه رنگ و نقش، برای نسل‌های آینده نیز به یادگار بماند.
انتهای خبر/
سه شنبه ۱۳ آبان ۱۴۰۴ ساعت ۰۸:۱۳
کد مطلب: 456038
