تفتان ما - همدلی؛ گمشده این روزهای جامعه

در جامعه‌ای که فشارهای اقتصادی و فردگرایی، توجه به رنج دیگران را کم‌رنگ کرده است، همدلی به‌عنوان یک مهارت حیاتی و گمشده، نیازمند توجه و تقویت است. این یادداشت به بررسی دلایل کاهش همدلی، پیامدهای آن و راهکارهایی برای پرورش این حس ارزشمند در خود و جامعه می‌پردازد.
متن یادداشت:

حوریه ناروئی در یادداشتی به گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی تفتان ما نوشت: در دنیای پرشتاب امروز، جایی که سرعت حرف اول را می‌زند و موفقیت‌های فردی اغلب در اولویت قرار می‌گیرند، مفهوم "همدلی" شاید کمی غریب و دور از دسترس به نظر برسد. اما اگر کمی عمیق‌تر به اطرافمان نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که این همان عنصری است که بیش از هر چیز به آن نیازمندیم. همدلی، صرفاً یک کلمه نیست؛ بلکه یک توانایی، یک انتخاب و یک سبک زندگی است. توانایی درک احساسات دیگران، انتخابِ قراردادن خود به‌جای آن‌ها، و سبک زندگی‌ای که در آن، رفاه و حالِ خوبِ جمع، به‌اندازه حالِ خوبِ فرد، اهمیت دارد. همدلی، پلی است که ما را به یکدیگر متصل می‌کند و به ما امکان می‌دهد تا در رنج و شادی هم‌نوعانمان سهیم باشیم.
همدلی؛ فراتر از ترحم و دلسوزی:
بسیاری، همدلی را با ترحم یا دلسوزی اشتباه می‌گیرند. درحالی‌که ترحم، نگاهی از بالابه‌پایین به وضعیت فردِ دردمند است، و دلسوزی، صرفاً ابرازِ ناراحتی از رنجِ دیگری. اما همدلی، قدمی فراتر می‌گذارد؛ به معنای واقعی کلمه، "همدل" شدن است. یعنی تلاش برای درکِ عمقِ احساسی که فردِ مقابل تجربه می‌کند، حتی اگر خودمان هرگز آن موقعیت را از نزدیک لمس نکرده باشیم. این به معنای گوش‌دادن فعالانه، پرسیدن سؤالات مناسب و تلاش برای درک دیدگاه فرد مقابل است. همدلی، به ما کمک می‌کند تا از قضاوت‌های سطحی پرهیز کنیم و با درک و پذیرش، به دیگران نزدیک شویم. این همان چیزی است که در آموزه‌های دینی ما نیز بر آن تأکید فراوان شده است؛ "با مردم چنان رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار شود." این اصل طلایی، در بطن خود، پیامِ همدلی را فریاد می‌زند.
چرا همدلی کم‌رنگ شده است؟
دلایل متعددی را می‌توان برای کم‌رنگ‌شدن این حسِ ناب در جامعه برشمرد. اول‌ازهمه، فشار اقتصادی و اجتماعی است. وقتی افراد خودشان با مشکلات عدیده دست‌وپنجه نرم می‌کنند، شاید کمتر فرصت و انرژی برای توجه به مشکلات دیگران داشته باشند. دغدغه‌های معیشتی و تلاش برای بقا، اغلب باعث می‌شود تا افراد به خودشان و خانواده‌شان محدود شوند و از مسائل اجتماعی غافل شوند. دوم، تأثیر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است. اگرچه این ابزارها می‌توانند ابزاری قدرتمند برای اطلاع‌رسانی و حتی ایجاد همدلی در مقیاس وسیع باشند، اما گاهی با نمایشِ بیش از حدِ زندگی‌های ایدئال و مقایسه‌های اجتماعی، حسِ ناکافی بودن و رقابت را در افراد تقویت می‌کنند و این خود، مانعی برای همدلی است. سوم، فردگراییِ فزاینده است. در دنیای امروز، تأکید بر استقلال و خودکفایی، گاهی به قیمتِ نادیده‌گرفتن نیاز به وابستگی و ارتباطِ عمیقِ انسانی تمام می‌شود.
پیامدهای فقدان همدلی:
فقدانِ همدلی، پیامدهای تلخ و ناگواری برای جامعه دارد. افزایش اختلافات و تنش‌های اجتماعی، احساسِ تنهایی و انزوای روانی در میان افراد، کاهشِ اعتماد عمومی، و در نهایت، تضعیفِ بافتِ اجتماعی از جمله این پیامدهاست. وقتی افراد احساس کنند که دیگران به دردشان اهمیت نمی‌دهند، به‌مرورزمان، انگیزه خود را برای مشارکت اجتماعی و کمک به دیگران از دست می‌دهند و جامعه‌ای منزوی و بی‌تفاوت شکل می‌گیرد. این بی‌تفاوتی می‌تواند به بروز رفتارهای خشونت‌آمیز و ضداجتماعی نیز منجر شود.
چگونه می‌توانیم همدلی را در خود و جامعه تقویت کنیم؟
خبر خوب این است که همدلی، یک مهارتِ آموختنی است و می‌توان آن را پرورش داد.
۱. گوش دادن فعال: وقتی با کسی صحبت می‌کنیم، واقعاً به حرف‌هایش گوش دهیم، نه اینکه منتظر نوبتِ حرف زدن خودمان باشیم. سعی کنیم منظور و احساسِ پشتِ کلمات را درک کنیم.
۲. تغییرِ زاویه دید: قبل از قضاوت‌کردن، خودمان را جای طرف مقابل بگذاریم. بپرسیم: "اگر من در این موقعیت بودم، چه احساسی داشتم؟"
۳. توجه به زبان بدن: بسیاری از احساسات، از طریقِ حالاتِ چهره، لحنِ صدا و حرکاتِ بدن منتقل می‌شوند. به این نشانه‌ها دقت کنیم.
کنجکاویِ مثبت: درباره تجربیات و دیدگاه‌های دیگران کنجکاو باشیم. سؤال بپرسیم و از پاسخ‌ها درس بگیریم.
۵. مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی: حضور در گروه‌های داوطلبانه، کمک به نیازمندان، و شرکت در فعالیت‌های جمعی، فرصت‌های خوبی برای تمرینِ همدلی ایجاد می‌کند.
۶. آموزشِ همدلی به کودکان: از سنین پایین، مفهومِ درکِ احساساتِ دیگران و اهمیتِ مهربانی را به فرزندانمان بیاموزیم.
با تقویت همدلی در خود و جامعه، می‌توانیم گامی مهم در جهت ساختن دنیایی بهتر و انسانی‌تر برداریم. دنیایی که در آن، همه ما به یکدیگر اهمیت دهیم و در رنج و شادی هم‌نوعانمان سهیم باشیم.

به قلم حوریه ناروئی