تفتان ما - دفاع مقدس میراث راهبردی برای امنیت ملی پایدار

دفاع مقدس میراث راهبردی برای امنیت ملی پایدار

تحلیلگر مسائل سیاسی، در یادداشتی به واکاوی ابعاد راهبردی، سیاسی و امنیتی هشت سال دفاع ملت ایران در برابر تجاوز رژیم بعث عراق پرداخته است.

جواد جمشیدزهی تحلیلگر سیاسی در یادداشتی نوشت:هفته دفاع مقدس، هر ساله یادآور حماسه‌ای است که در تاریخ معاصر ایران، نقطهٔ عطفی بنیادین محسوب می‌شود. این مقاومت هشت‌ساله، صرفاً یک رویارویی نظامی نبود، بلکه مجموعه‌ای پیچیده از تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی را در خود جای‌داده بود که درس‌های راهبردی آن، همچنان در تدوین سیاست‌های کلان کشور، به‌ویژه در حوزه امنیت ملی و سیاست خارجی، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. تحلیل این دوران، نیازمند نگاهی فراتر از روایت‌های صرفاً قهرمانانه و ورود به لایه‌های عمیق‌ترِ راهبُردی، سیاسی و رهنامه است.

۱. دفاع مقدس؛ تجلی اراده ملی و رهنامه بازدارندگی نوین
مهم‌ترین درس دفاع مقدس، اثبات توانایی ملت ایران در شکل‌دهی به رهنامه بازدارندگی نوین در شرایطی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با انزوای سیاسی و تحریم‌های گسترده مواجه بود. درحالی‌که بسیاری از تحلیلگران غربی، توان نظامی ایران را در مقایسه با ائتلاف منطقه‌ای و حمایت‌های بین‌المللی از عراق، ناچیز می‌شمردند، مقاومت جانانه نیروهای مسلح و بسیج مردمی، معادلات قدرت را بر هم زد. این مقاومت، نشان داد که اراده ملی، انسجام داخلی و خلاقیت در تاکتیک‌های دفاعی، می‌تواند به عامل تعیین‌کننده‌ای در برابر برتری‌های کمی و تسلیحاتی دشمن تبدیل شود.

از منظر سیاست نظامی، دفاع مقدس، دوران گذار از ارتش کلاسیک به ساختارهای دفاعی نوین بود. شکل‌گیری و توسعه نیروهای مقاومت مردمی (بسیج)، به‌عنوان یک نیروی راهبُردی، توانایی دفاعی کشور را به طور چشمگیری افزایش داد. این نیروها، با اتکا به تاکتیک‌های نامتقارن، مانند جنگ چریکی، عملیات ایذایی و استفاده از توانمندی‌های بومی، توانستند ارتش مجهز عراق را درگیر فرسایشی طولانی‌مدت کنند. این تجربه، بعدها در تدوین رهنامه دفاعی نامتقارن جمهوری اسلامی ایران که بر استفاده از نقاط ضعف دشمن و نقاط قوت خودی تأکید دارد، مبنای عملی یافت. این رویکرد، نشان داد که در مواجهه با قدرت‌های برتر، می‌توان با بهره‌گیری از انعطاف‌پذیری، سرعت عمل و شناخت عمیق از جغرافیای نبرد، برتری‌های تاکتیکی کسب کرد که در نهایت به برتری‌های راهبُردی منجر شود.

۲. ابعاد سیاسی و ژئوپلیتیکی؛ از انزوای پس از انقلاب تا تثبیت جایگاه منطقه‌ای
دفاع مقدس در بستر پیچیده‌ای از تحولات سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی شکل گرفت. پس از انقلاب اسلامی، ایران با چالش‌های جدی در حوزه سیاست خارجی مواجه بود. رژیم بعث عراق، با حمایت‌های گستردهٔ قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی (شامل بلوک غرب و شرق)، به دنبال فرصتی برای تضعیف و حتی فروپاشی نظام نوپای جمهوری اسلامی بود. این جنگ، در واقع، تلاشی بود برای مهار منطقه‌ای ایران و جلوگیری از صدور گفتمان انقلاب اسلامی.
اما مقاومت ایران، نتایج معکوسی به همراه داشت. درحالی‌که هدف دشمن، انزوای ای
ران بود، دفاع مقدس، به تثبیت جایگاه جمهوری اسلامی در منطقه و افزایش نفوذ آن کمک کرد. این جنگ، نشان داد که ایران، نه‌تنها یک بازیگر منطقه‌ای، بلکه یک عامل تعیین‌کننده در معادلات قدرت است. همچنین، دفاع مقدس، به تقویت روابط ایران با کشورهای غیرمتعهد و مخالف با سیاست‌های سلطه‌گرانه غرب کمک کرد.

۳. تاب‌آوری اقتصادی و اتکا به توانمندی‌های داخلی
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دفاع مقدس، تقویت تاب‌آوری اقتصادی و اتکا به توانمندی‌های داخلی بود. در شرایط تحریم‌های گسترده و قطع روابط تجاری با بسیاری از کشورها، ایران مجبور شد تا بر توان تولیدی و دانش فنی خود تکیه کند. این دوران، شاهد شکوفایی صنایع دفاعی، توسعه فناوری‌های نوین و افزایش خودکفایی در بسیاری از زمینه‌ها بود.
دفاع مقدس، نشان داد که اقتصاد مقاومتی، نه‌تنها یک شعار، بلکه یک ضرورت راهبُردی است. این جنگ، به ایران آموخت که برای حفظ استقلال و امنیت ملی، باید از وابستگی به اقتصادهای خارجی کاسته و بر تقویت بنیه اقتصادی داخلی تمرکز کند.
۴. درس‌های آینده؛ ضرورت حفظ آمادگی و هوشمندی راهبُردی
دفاع مقدس، یک میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده است. این جنگ، به ما آموخت که امنیت ملی، یک موضوع چندبعدی است که نیازمند توجه به‌تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی است. همچنین، دفاع مقدس، نشان داد که هوشمندی راهبُردی، آمادگی دفاعی و انسجام داخلی، از مهم‌ترین عوامل حفظ امنیت و استقلال کشور هستند.
در دنیای امروز، باتوجه‌به تحولات پیچیده منطقه‌ای و بین‌المللی، ضرورت حفظ آمادگی و هوشمندی راهبُردی، بیش‌ازپیش احساس می‌شود. ایران، باید با درس‌گرفتن از تجربیات دفاع مقدس، به تقویت توانمندی‌های دفاعی خود ادامه دهد و با اتکا به اراده ملی و انسجام داخلی، در برابر تهدیدات خارجی ایستادگی کند

به قلم جواد جمشیدزهی تحلیلگر مسائل سیاسی/پ